olovo

ISTORIJA OLOVA, 4 (iz knjige ''Оlova'' Jeremije Perića Ješe

olovo | 14 Novembar, 2010 14:04

AUSTROUGARSKA OKUPACIJA
(1878-1918)

              Nakon vojničkog zaposjedanja Bosne i Hercegovine od strane austrougarskih trupa  došlo je do velikih promjena. Novi režim izvršio je znatne promjene u administrativnom i političkom pogledu. Bosna i Hercegovina podijeljena je na okruge, a ovi na srezove (kotare). Srezovi su bili podijeljeni na opštine, a ove na mahale i zaseoke. Po toj podjeli Olovo je, kao opština, potpalo pod kladanjski srez, a ovaj pod tuzlanski okrug.
              Kao i u ostalim mjestima, tako su i u Olovu, Muslimani bili uvjereni da je boravak austrougarskih trupa privremen. Na molitvama u džamiji još se spominjao sultan kao suveren, a o praznicima su iznošene stare turske zastave. Turski novac još je bio u opticaju. Uz sve to, muslimanske mase bile su duboko nepovjerljive i neprijateljski raspoložene prema tuđinskoj vlasti, koja im je oduzela raniji privilegovani društveni položaj. Nezadovoljno je bilo i srpsko stanovništvo, tako da se Austro-Ugarska od samog početka okupacije odlučno suprotstavila jačanju srpske nacionalne misli, koju je, ipak, smatrala najopasnijim neprijateljem, radi čega je i nastojala da spriječi približavanje ili savez muslimanskog i srpskog stanovništva.
              Zbog toga je austougarska vlast, nakon vojničkog zaposjedanja okupirane teritorije, nastojala da što prije zavede red i da pohvata odmetnike i one koji su zaostali iza vojske pljevljanskog muftije Mehmed-efendije Šemsekadića , tako i preostale hajduke koji su se i dalje zadržavali na Romaniji, pa i oko Olova (Jovo Tandarić i Đuro Zekanović). Između ostalog austrougarska obavještajna služba je otkrila da se u Srbiji sprema grupa bivših boraca otpora da pređe u istočnu Bosnu čim ozeleni šuma, s ciljem da otpočnu borbu protiv okupatora, a imati u pozadini naoružane ljude na koje se srpska vojska mogla osloniti, bilo je vrlo opasno. Zbog toga su i preduzeti koraci da se te grupe likvidiraju.
               Vlast u Olovu, u prvo vrijeme okupacije, nalazila se u vojnim rukama. Komanda 13. austrougarske divizije, čije je sjedište bilo u Tuzli, angažovala je u svoju službu sposobnije činovnike iz turskog doba, i to tek nakon temeljitog provjeravanja njihovog držanja prije i u vrijeme nastupanja austrougarskih trupa, ali je odmah počelo i doseljavanje činovnika, trgovaca, zanatlija i lica slobodne profesije iz Austrije, Ugarske, Njemačke i Italije.  Svi su oni, uz žandarmeriju i domaće pandure, policiju i vojne garnizone, imali da posluže za učvršćenje okupatorske vlasti i zavođenje birokratskog policijskog sistema. Smatrajući Bosnu i Hercegovinu za svoju koloniju koju je trebalo što više eksploatisati, okupator ju je već u decembru mjesecu 1879. godine uključio u carinski sistem Monarhije, što je kapitalističkoj eksploataciji otvorilo širom vrata, a šumska i rudna bogatstva Olova i okoline kao i ostalih krajeva, našla su se netaknuta pred gladnim stranim kapitalom.
               Da bi prokrčila put ekspanziji svoga kapitala nova vlast je morala tursko zakonodavstvo, zapetljano i s ekonomskog stanovišta vrlo konzervativno da zamijeni svojim. Ona je to postepeno i učinila ali, uglavnom, na području gdje je to austrougarskom kapitalu bilo neophodno (u eksploataciji šume), dokje agrarno pitanje, svakako najteže u Bosni, ostalo i dalje neriješeno. Okupator se time, faktički, stavio na stranu begova, dok se za kmeta nije mnogo marilo. Tako je već 28. avgusta 1878. godine (dakle neposredno nakon okupacije), Drugo vojno zapovjedništvo u Sarajevu izdalo proglas u kome se kaže, da »do načelnog rješenja agrarnih odnosa, krišćansko pučanstvo ima muslimanskim vlasnicima zemlje unaprijed davati hak (trećinu, četvrtinu itd.) i možebitna i ugovorena podavanja kao i do sada, pod prijetnjom prisilnih mjera«. Time je austrougarski okupator pokušao da za sebe pridobije begove, u čemu je umnogome i uspio.
                  Iako je nakon austrougarske okupacije Bosna i Hercegovina ušla u novu etapu edkonosoog i političkog razvitka, Olovo je, u početku, od svega toga ostalo po strani. U njemu se kao sjedištu seoske opštine, uglavnom zadržala zatečena organizacija iz turskog perioda, pa zato, u tim prvim godinama okupacije, gotovo da i nema nikakvih značajnih događaja. Tek 1882. godine usvojeno je da opštinom upravlja načelnik sa medžlisom, ali je funkcija muftara i seoskih knezova i dalje ostala na snazi. Prema popisu mjesta iz 1895. godine Olovo je imalo status seoske opštine, ataj status je zadržalo i popisom koji je izvršen 10. oktobra 1910. godine.
                  Na ovakav položaj Olova, uticala je činjenica da je Austro-Ugarska Monarhija već 1879. godine izvršila potpunu rekonstrukciju puta od Sarajeva preko Sokoca, u pravcu Vlasenice i Zvornika, odnosno Rogatice i Višegrada, te je taj put preuzeo saobraćaj koji je išao preko Olova. Od tada je jedina veza Olova sa spoljnim svijetom održavana veoma lošim turskim putem koji je ovo mjesto povezivao sa Kladnjem.
               Doduše, Austro-Ugarska je, u cilju pacifikacije okupiranih oblasti, odmah nakon ulaska u Bosnu i Hercegovinu uspostavila u Olovu svoju žandarmerijsku stanicu, koja je u prvo vrijeme bila smještena u Gornjem Olovu, a nakon prelaska željezničke pruge u Donjem Olovu. Preko žandarma Austro-Ugarska Monarhija je trebala jednom zauvijek da umiri sve one koji su okupatoru pružali otpor, a takvih je i u ovom kraju bilo dosta.
Da bi imala gdje da smjesti okupacione trupe i ostale predstavnike vlasti, u Kladnju, sjedištu sreza, podignuta je zgrada kotarskog predstojništva, koje je, kao i u svim ostalim sreskim mjestima, bila obojena crvenim i žutim horizontalnim linijama. Tu je bio zatvor u koga su zatvarani i stanovnici olovske opštine, a poslije objavljivanja zakona po kome su stanovnici Bosne i Hercegovine morali davati regrute za austrougarsku vojsku (1881. godine), i mobilizacioni centar na području kladanjskog sreza.
               Na početku austrougarske okupacije stanovništvo olovske opštine i dalje se bavilo stočarstvom, dok je zanatstvo, koje je bilo skoncentrisano u samom Olovu, svojim proizvodima jedva podmirivalo lokalne potrebe. Zbog loših saobraćajnih veza i transportnih teškoća glavni predmet trgovine bili su stoka i proizvodi stočarstva. Kada je, naime, Austro-Ugarska okupirala Bosnu i Hercegovinu našla je jedan zapušten turski vilajet, koji je uz to bio stradao i od posljednje trogodišnje bune i ratovanja. U zemlji nije bilo najosnovnijih uslova za ekonomski razvoj. Na jednoj strani nalazili su se vlasnici zemlje kojima je sve bilo dozvoljeno, a na drugoj bespravna raja koja je snosila sve terete i zulume. Odnos između aga i kmetova, koji je bio regulisan tzv. Seferskom naredbom iz 1859. godine, ostao je na snazi i za vrijeme austrougarske okupacije tako da je u takvoj situaciji mogla postojati samo naturalna privreda.
                   Inače, seljaci u olovskom kraju i dalje su živjeli u velikim kućnim zadrugama, koje su bile i privredne jedinice. Zemljoradnja je bila vrlo primitivna, ograničena na veoma male površine zemlje. Najviše su se gajile ječam i zob, a znatno manje pšenica i kukuruz. To je zato što je najveći dio površine bio pokriven šumom i pašnjacima, na kojima su držana velika stada, uglavnom sitne stoke. Seljak je, prema tome, u prvom redu bio stočar. Na tom stupnju zadržale su ga opšte političke, kulturne i socijalne prilike, odnosno opšta nesigurnost, zaostalost i feudalni sistem, a i sam teren, sa ogromnim šumama i ispašama, većinom brdski i planinski, uticao je na život stanovništva ovoga kraja.
              Sam položaj olovske opštine i sela koja su joj pripadala, gdje se za vrijeme turske vladavine, adugo vremena i nakon austrougarske okupacije ništa značajnije nije događalo, takode je uticao na opšte stanje u ovom kraju. Bez gotovo i jednog pismenog čovjeka u opštini , bez ljekara, bolnice i škole, kraj je bio potpuno zapušten i bez ikakvih mogućnosti za nekakav napredak. Narod je živio samo od onoga što je sam proizvodio, a viška kao da nije ni bilo, jer je sa njim raspolagao feudalac, koji ni sam, dugo vremena nakon okupacije, nije imao gdje da plasira svoje proizvode.
                 Tako je Olovo, odsječeno od spoljnog svijeta i nakon austrougarske okupacije nastavilo da živi onako kako je vijekovima živjelo pod turskom upravom. Promijenila se bila samo vlast. Došli su žandarmi umjesto turskih policajaca, formirane su opštine, kotari i okruzi umjesto džemata, nahija i sandžaka. U administrativnom pogledu Olovo je potpalo pod tuzlanski okrug, dok je ranije pripadalo sarajevskom sandžaku. Ni prostorno olovska opština se nije znatnije proširila. Ostala je gotovo ista kao i za vrijeme izmjena bila je obnavljanje franjevačkog samostana u Olovu. Godine 1886/7. na mjestu izgorjele zgrade, fra Pavo Senunović podigao je malu drvenu crkvu, koja je privremeno imala da posluži za okupljanje onog malog broja katolika koji su se tu zatekli, odnosno koji su počeli da se doseljavaju iz Austrije, Ugarske i drugih zemalja i krajeva, kao i za hodočasnike koji su opet počeli da dolaze u Olovo. Međutim, i ta se crkva 1914. godine srušila sama od sebe, tako da su hodočasnici i katolici ponovo ostali bez svoje bogomolje.
Tek na insistiranje zajedničkog ministra flnansija Benjamina Kalaya (1882-1903) da se, zbog iskorištavanja prirodnih bogatstava okupirane zemlje pristupi izgradnji željezničkih pruga i puteva, došlo je do znatnih promjena i u olovskoj opštini. Naime, stavljajući u svojoj privrednoj politici u prvi plan eksploataciju šumskih bogatstava, Kalayeva uprava orijentisala se, prije svega, na sukcesivno otvaranje njenih resursa. Eksploatacija pri tadašnjem stanju tranpristupi izgradnji željezničkih pruga i puteva, došlo je do znatnih promjena i u olovskoj opštini. Naime, stavljajući u svojoj privrednoj politici u prvi plan eksploataciju šumskih bogatstava, Kalayeva uprava orijentisala se, prije svega, na sukcesivno otvaranje njenih resursa. Eksploatacija pri tadašnjem stanju transportnih sredstava je bila nemoguća, pa je bilo potrebno izgraditi željezničke pruge, zbog čega je gradnja šumskih željezničkih saobraćajnica zauzimala prvorazredno mjesto u Kalayevoj opštoj privrednoj politici. Tek pri kraju Kalayeve uprave, strateški i spoljno-politički momenat postali su dominantni pri gradnji željezničkih pruga, što će imati dalekosežne finansijske, privredne i političke posljedice.
               To, međutim, ne znači da se vojno rukovodstvo Austro-Ugarske Monarhije i ranije nije interesovalo za izgradnju željezničkih pruga koje bi vodile prema rijeci Drini. Tako se već sredinom jula 1896. godine ministar rata obratio Kalayu sa pitanjem da li je već planirana izgradnja pruge od Sarajeva prema Drini, moleći ga da preduzme sve potrebne mjere kako bi se uspostavila ova željeznička veza, koju je on tada označio kao strateški prevashodno važnom.
               Krajem septembra iste godine Kalay je informisao ministra rata da se on već dugo vremena bavi problemom produženja željezničke pruge do Drine ističući da bi pravilan izbor trase bio od naročitog značaja za privredni razvoj ovog kraja. Tom prilikom, Kalay je na osnovu generalnog studija koji su izradili organi zajedničkog ministarstva finansija, dao mišljenje o pet različitih pravaca izgradnje pruge među kojima se nalazila i pruga Zavidovići - Olovo - Kladanj - Zvornik.
               Iz istog spisa dalje se vidi da su bili izgrađeni i dužinski profili i predračunski izdaci za prugu koja bi išla pravcem Zavidovići - Olovo - Podromanija - Višegrad.
U vezi sa projektom za izgradnju željezničke pruge koja bi išla od Zavidovića preko Olova i Kladnja do Zvornika, i to, kroz šumom najbogatije predjele istočne Bosne koji su se prostirali oko rijeke Krivaje i Drinjače, Kalay je mislio da se osim izvoza drveta na ovoj liniji ne bi mogao obavljati drugi saobraćaj. On je računao s tim da će pruga u dolini Krivaje i Drinjače biti svakako izgrađena, makar samo kao šumska željeznica, i to onda kada se osnuje preduzeće koje će pristupiti eksploataciji šuma na ovom području.
             Inače, u doba Kalayeve uprave bile su izgrađene ili započete gotovo sve važnije šumske, industrijske i rudničke pruge čija je mreža igrala važnu ulogu u saobraćajnom sistemu zemlje i proizvodnji, a čitava politika građenja željezničkih pruga bila je izrazit primjer kako zavojevač ne bira sredstva u postizanju cilja. Pri izgradnji ovih pruga Kalayu je pošlo za rukom da djeluje potpuno samostalno, isključivši pri tome uticaj i vlade Austrije i vlade Ugarske. Naime, premda je prema članu 14. Naredbe o privremenom djelovanju šefa Zemaljske vlade do 29. oktobra 1878. godine, kao i člana 2. Zakona o upravljanju Bosnom i Hercegovinom iz 1880. godine bilo određeno da se željezničke pruge mogu graditi samo uz saglasnost sa vladama oba dijela Monarhije, Kalay se toga nije pridržavao, niti je na prigovore ugarske vlade (1900. i 1901) uopšte razgovarao i odgovarao.
               Zbog toga je pitanje prava koncesioniranja šumskih i industrijskih željezničkih pruga izraslo, pred prvi svjetski rat u krupan politički problem, u odnosima između ugarske vlade i bosanskohercegovačke uprave, tako da je tek 1914. godine bio postignut kompromis po kome zajedničko ministarstvo finansija nije bilo obavezno tražiti saglasnost obiju vlada, ali samo za koncesioniranje šumskih pruga do 30 kilometara dužine.
              Iako je okupaciona uprava, već u samom poćetku, vidjela u šumskom bogatstvu ovog kraja važan izvor prihoda, ona u prvim godinama okupacije nije mogla prići eksploataciji šuma u većim razmjerama, i to prije svega zbog slabih komunikacija, a i radi odsustva potrebnog kapitala. Mada je izgradnja željezničke pruge Brod - Sarajevo, trebala da omogući i izvoz drveta na vanjsko tržište, ona nije bila dovoljna za otvaranje velikih šumskih kompleksa i njihovo intenzivno iskorištavanje. Da bi se to postiglo bile su potrebne velike investicije, i to ne samo u postrojenja za preradu drveta, nego i za izgradnju šumskih komunikacija, u prvom redu šumskih željezničkih kolosijeka.
              Već od 1887. godine Zemaljska uprava počela je voditi pregovore sa pojedinim firmama o koncesioniranju eksploatacije šuma u području Krivaje i Zepe, a to je postalo aktuelno naročito od 1898. godine kada je Uprava došla do uvjerenja da ne može dobiti odgovarajuće ponude ako sama ne pristupi izgradnji šumskih željeznicakroz ovaj kraj. Tako su na osnovu Ugovora zaključenog 1899. godine sa Zemaljskom vladom firme »I. Eissler und Bruder« iz Beča i »Louis Ortlieb« iz Minhena dobile pravo u narednih 30 godina sječe četinarskih šuma u području Krivaje i Žepe, i to uz plaćanje takse od jedne forinte i 21 krune za kubni metar građevinskog i 30 krana za kubni metar ogrevnog drveta.
                Inače, koncedionari su, bez obzira na početak i realizaciju utvrđenog plana sječe, bili dužni da svake godine na ime takse zemaljskom eraru isplate fiksne iznose, i to 1900. godine iznos od 40.000 forinti, 1901. godine 80.000 forinti, a 1902. godine i narednih 27 godina po 100.000 forinti. 
                  Zemaljska vlada se sa svoje strane obavezala (član 14. Ugovora) da će u području Krivaje i Žepe izgraditi šumsku željezničku prugu za transport drveta. Pruga bi išla od stanice Zavidovići, na pruzi Sarajevo - Bosanski Brod, uz dolinu rijeke Krivaje do Olova, a zatim dolinom Stupčanice do Han-Pijeska i dalje u područje Žepe do Kusače. Po istom ugovoru Zemaljska vlada prepustila je firmi eksploataciju željeznice u vremenu od 30 godina, a firma je za to morala plaćati, počevši od 1900. godine iznos od 96.000 forinti, tj. 192.000 kruna. Ovaj iznos' imao je da posluži kao anuitet za otplatu kamata i amortizaciju kapitala od 1,6 miliona forinti (3,2 miliona kruna), potrebnog za izgradnju pruge. Nabavka voznog parka i održavanje pruge padali su na teret firme »Eissler i Ortlieb«.
             Koliki je značaj pridavan izgradnji 118,7 kilometara duge šumske, pruge Zavidovići - Olovo - Kusače pokazuje i činjenica da je Kalay lično povjerio dvorskim savjetnicima Petrascheku i Passiniju da na licu mjesta provjere ekonomičnost njene gradnje. Inače, Kalay je, pozitivno ocjenjujući sklopljeni poslovni aranžman sa firmom »Eissler i Ortlieb« podvlačio da će isto učiniti rentabilnim jedan od najznačajnijih šumskih kompleksa Bosne i Hercegovine s vrlo mnogo proturjelog drveta. Kalay je posebno isticao da će tamošnji kraj dobiti besplatno jednu eramu željeznicu, koja će, iako je u početku bila predviđena samo za transport drveta, kasnije biti korištena i za opšti saobraćaj.
              Da bi došao do novca potrebnog za izgradnju željezničke pruge u dolini rijeke Krivaje i Stupčanice, Kalay je 26. marta 1900. godine sklopio ugovor sa firmom »Steinbeiss«, koja se obavezala da će zajedničkom ministarstvu finansija dati predujam od 3,2 miliona kruna na ime takse za sječu drveta u zapadnoj Bosni. Ovaj predujam dat je uz 4,5% kamatnu stopu s rokom vraćanja od 30 godina. Pri tome je utvrđeno plaćanje fiksne amortizacione i kamatne kvote od 196.453 kruna godišnje, počevši od 1. maja 1900. do 2. maja 1930. godine.
              Da razlika između ugovorene zakupnine za krivajsku prugu i anuiteta koji treba plaćati »Steinbeissu« ne bi pala na teret zemaljske blagajne, Zemaljska vlada je naknadnim ugovorom sa firmom »Eissler i Ortlieb« 4. maja 1900. godine, postigla da se zakupnina poveća na iznos od 105.000 forinti, odnosno 210.000 kruna godišnje. Međutim, istim ugovorom vlada je odobrila firmi »Eissler i Ortlieb« sječu četinara u dolini rijeke Duboštice po jedinstvenoj cijeni od jedne krune i 10 helera za jedan metar kubni i to kako za ogrevno, tako i za građevinsko drvo. Zakupnina za krivajske pruge nije ulazila u zemaljski budžet, nego je bila ulagana kod Privilegovane zemaljske banke, tako da je donosila kamate i vodila se u evidenciji kao poseban fond (»Zavidovići - Fondsgeleuder«), iz koga su uplaćivani anuiteti »Steinbeissu«. Tek 1913. godine donesena je odluka o ukidanju ovog fonda i preuzimanju zatečenih sredstava u zemaljsku kasu, tako da su za vrijeme prvog svjetskog rata zakupnine za krivajsku prugu i anuiteti »Steinbeissu« bili iskazivani kao prihodi, odnosno rashodi u zemaljskom budžetu.
               Primjer fmansiranja izgradnje krivajske šumske željezničke pruge najbolje ilustruje u kakve se sve složene finansijske i poslovne transakcije upuštao Kalay da bi pribavio potrebna novčana sredstva. Doduše, Zemaljska uprava mogla je i jednostavnije doći do novca za izgradnju pruge da je sama izravno podigla zajam kod banke. Na taj način izbjeglo bi se davanje posebnih poslovnih ustupaka firmi »Steinbeiss«, odnosno »Eissler i Ortlieb«. Međutim, u tom slučaju bilo bi nužno pribaviti saglasnost vlada kao i zakonodavnih tijela obiju država Monarhije, a Kalay je nastojao, koliko je god to bilo moguće da izbjegne njihovo uplitanje. Stoga je on iznalazio druga komplikovanija rješenja, plaćajući to koncesijama na račun zemaljskog erara.
                Izgradnja željezničke pruge od Zavidovića prema Olovu otpočela ie u proljeće 1910. godine  tako je iste godine u jesen stiglo Duboštice. Kalay je naredio da svi faktori moraju pospješiti gradnju pruge.  U prvoj fazi izgradnje. A kasnije i ekespoatacije, željeznička pruga Zavidovići - Olovo - Kusače, stručna radna snaga dovođena je iz razvijenih zemalja zapadne i centralne Evrope, a najviše ih je bilo iz Austrije, Mađarske, Čehoslovačke i Italije, dok se domaća radna snaga zapošljavala na najgrubljim i najtežim fizičkim poslovima. Tako je već 1900. godine u Olovo doselio Stefan Bruža, Italijan iz Đenove, koji je radio kao poslovođa na izgradnji pruge. Pošto je trasa prolazila kroz kanjon i krš rijeke Krivaje i Stupčanice, trebalo je izgraditi na desetine propusta, podzida, mostova i tunela. Za ovaj posao investitor je angažovao i klesare iz Dalmacije i Like, koji su i izgradili najveći dio objekata.
              Prva kompozicija voza stigla je novosagrađenom prugom u Olovo, u jesen 1901. godine. A na mjestu sadašnjeg Olova (tzv. Donjeg Olova) bilo je tada  2-3 kuće. U jednoj od njih stanovala je porodica Rudeljevića koja se 1900. godine iz Gornjeg Olova spustila u ravnicu i nastanila pored rijeke Stupčanice. Time je staro Olovo počelo da gubi svoj vjekovni značaj, a ujedno je došlo do formiranja novog stambenog centra, najprije na desnoj obali Stupčanice, a zatim i na prostoru između sastavaka Bioštica i Stupčanice.
Nastavivši izgradnju pruge prema Zavidovićima graditelji su naišli na nove teškoće. Trebalo je prvo izgraditi most preko rječice Bjelave, visok više od 20 metara, a zatim probiti krš kod sela Ćude. Radeći pod veoma teškim uslovima, radnici su, nakon smrti jednog kolege, napustili radilište. Intervenisala je i žandarmerija, pa je rad morao biti nastavljen, tako da je i pored svih tih teškoća pruga do Han-Pijeska stigla već 21. decembra.
                  Kao što je već rečeno ukupna dužina željezničke pruge Zavidovići - Olovo - Kugače iznosila je 118,7 km. Međutim, pošto se eksploataciono ppodručje firme »Eissler i Ortlieb« protezao i istočnije od Kusače, a s obzirom na vojno-strategijski značaj ove pruge za koju je bio zainteresovan i tadašnji zemaljski poglavar i vojni zapovjednik u Bosni i Dalmaciji Oskar Potiorek, to je 1913. godine došlo do produžetka pruge do Slapa u klancu Žepe. Nakon ovog produženja ukupna dužina pruge bila je 133,05 km, ali su pored nje kao glavnog pravca bila izgrađena još 143 km odvojenih linija, tako da je prema podacima iz 1916. godine ukupna dužina šumskih kolosijeka u području sliva Stupčanice i Krivaje iznosila 276,6 km. Posebno treba izdvojiti onaj krak željeznice koji se kod Careve Ćuprije odvajao od glavne linije u dolini Krivaje prema Duboštici, gdje se nalazio rudnik kamene rudače rudarske zadruge »Bosnia« koji je sluzio za izvoz rude iz rudnika u Duboštici.
               Inače ukupna vrijednost svih investicija uloženih u saobraćajna i transportna sredstva (šumska željeznica, vozni park, žičara duga 980 metara, točila i putevi za izvlačenje drveta) iznosila su devet miliona kruna. Da bi pruga mogla da radi, bilo je potrebno izgraditi više crpnih stanica za snabdijevanje lokomotiva vodom, željezničkih stanica i niz drugih pratećih objekata. Osim toga, iz inostranstva je trebalo dovesti stručnu radnu snagu (mašinovode, vozovođe, šefove stanica), jer se domaća radna snaga dugo vremena mogla koristiti samo za obavljanje fizičkih poslova, a prije svega za loženje lokomotiva, za utovar i istovar robe itd.
                Izgradnjom željezničke pruge Zavidovići - Olovo - Han-Pijesak - Kusače došlo je do značajnih promjena u životu stanovništva gotovo na cijeloj olovskoj opštini. Naime, može se reći da je izgradnja ove pruge, predstavljala prelomni trenutak u privrednom i ekonomskom razvoju ovog kraja. To je u stvari bio konačan prelazak sa naturalne na robno-novčanu privredu. Jer, austrougarski okupator sasvim je dobro shvatio da se kapitalistička privreda ne može zamisliti bez dobrih saobraćajnica, zbog čega je naročita pažnja i posvećena izgradnji željezničkih pruga i kolskih puteva. Pored vojničkog značaja, ove komunikacije su okupatoru naročito bile potrebne za izvoz sirovine i polufabrikata. Što se, pak, olovskog kraja tiče tu je u prvom redu dolazila u obzir eksploatacija prirodnih i do tada gotovo netaknutih šumskih bogatstava.
                Naime, ograničenost transportnih komunikacija uopšte i nesposobnost postojećih za kolski prevoz, predstavljali su osnovnu zapreku za korištenje prirodnih bogatstava u okolini Olova. Zbog toga je eksploatacija šume za vrijeme turske vladavine vršena u blizini rijeka, koje su korištene za transport drveta, i to plavljenjem, ili splavom. Od rijeka u blizini Olova korištena je samo Krivaja, i to u donjem dijelu, zbog čega u olovskoj opštini u to vrijeme nije bilo ni jedne pilane, niti je šuma uopšte eksploatisana.
             Inače, stanje šumarstva prije austrougarske okupacije nalazilo se na posve niskom nivou i u punom neredu, a šumarska služba sve do početka šezdesetih godina XIX vijeka praktično nije ni postojala. Tek tih godina uvedeni su šumski propisi (reglementi) po evropskom uzoru, kada su po sandžacima postavljeni šumski inspektori i čuvari šuma, čiji je zadatak bio čuvanje šuma, kontrola sječe i izvoza drveta.
                 Otomanskim Zakonom o šumama iz 1869. godine ukinuta je kategorija slobodnih šuma i ograničeno pravo drvarenja, a Ševalskim zakonom (donesenim 1869. godine) uredeno je pravo vlasništva šuma. One su se dijelile na državne, opštinske, vakufske i privatne, s tim da su se smatrale državnim sve dok se ne izvrši definitivno izlučivanje baltalika i privatnih šuma na osnovu dokumenata. Za prve tri vrste utvrđeni su i uslovi korištenja, te prava i obaveze korisnika, a za četvrtu vrstu ostale su na snazi odredbe tzv. Ramazanskog zakona.  Treba, medutim, napomenuti i to da su strani preduzimači u vrijeme otomanske vladavine nailazili na ozbiljne poteškoće zbog hajdučije, koja je stalno ugrožavala saobraćaj i ličnu bezbjednost ne samo stranih kapitalista i trgovaca, nego i onog dijela stanovništva, koji je za račun trgovaca želio da siječe šumu.
             Inače, paralelno sa izgradnjom željezničkih pruga i drugih saobraćajnica došlo je do osnivanja prvih preduzeća za eksploataciju šumskih i rudnih bogatstava u olovskom kraju. Najprije su u Duboštici i Carevoj Ćupriji 1886. godine otvoreni rudnici hroma, u vlasništvu rudničke zadruge »Bosnia«, koja je, međutim, zvanično počela da funkcioniše tek 1897. godine, i to sa dioničkim kapitalom od 1.720.000 kruna.  Upravu nad radom zadruge vršio je zemaljski erar, jer je bio vlasnik 69% njenih dionica, a zadruzi su pripadali i rudnici mangana u Semizovcu i Čevljanovićima, rudnici hromne rude u Duboštici i bakra u Maškari, topionica bakra u Sinjakovu, te stari rudnici u Srebrenici, Olovu i Čemernici.
            1898. godine u Zavidovićima je osnovana »Gregersonova šumska industrija d.d.« sa kapitalom od 2.500.000 kruna. Ona je u stvari preuzela posao firme »G. Gregerson i sinovi« iz Budimpešte, a u prvo vrijeme je upošljavala 800 do 1.000 radnika. Iste godine kada je počela izgradnja pruge Zavidovići - Olovo (1900. godine), osnovano je i industrijsko preduzeće »Eissler i Ortlieb«) Moris Eissler i Louis Ortlieb), sa kapitalom i investicijama od 6.000.000 zlatnih kruna. Njima se kasnije, kao suvlasnik priključio i Fritc Regenštrajf.
             Iako se u prvo vrijeme privatni kapital iz Monarhije dugo vremena veoma uzdržavao od ulaganja u bosanskohercegovačku privredu, smatrajući riskantnim investiranje u jednu zaostalu pokrajinu, ipak su neke flrme, a među njima i firme »Eissler i Ortlieb«, ulazile u pojedine poslovne poduhvate, ali samo uz brojne privilegije i garancije koje je Kalay dijelio široke ruke. Na toj osnovi sklopljeni su u Kalayevo doba dugoročni ugovori sa velikim firmama i pristupilo se eksploataciji do tada netaknutih šumskih kompleksa. U tom pogledu značajno je i to da je u svim dugoročnim ugovorima postojala obavezna klauzula koja je Zemaljskoj vladi priznavala prava iskorištavanja šumskih željezničkih pruga, izgrađenih na trošak firme u granicama ugovorenog područja, uz naplatu troškova prevoza.
              Medutim, privrednoj aktivnosti Kalayeve uprave bile su unaprijed povučene odredene granice, koje su rezultirale iz potčinjenog položaja zemlje. Tako je privredna politika pojedinih firmi bila usmjerena na to da ovaj kraj i dalje ostane pretežno sirovinska baza. Izvoženo je uglavnom poluprerađeno drvo, a sam način iskorištavanja šume bio je sračunat na ostvarenje što većeg profita, što je vodilo devastiranju čitavih šumskih kompleksa. U stvari, pilane koje su podignute u ovom regionu imale su da posluže samo kao dopuna već postojećoj industriji u Austro-Ugarskoj, a služile su da se preko njih pljačkaju šumska bogatstva ovog kraja i eksploatiše jeftina radna snaga.
               Naime, već je rečeno da je izgradnjom pruge od Zavidovića do Olova i dalje prema Han-Pijesku i Kusačama, kao i nakon otvaranja šumskih radilišta, strana radna snaga dovodena iz inostranstva i nekih naših pokrajina, dok je naš čovjek, u početku, korišten za najgrublje poslove. Kasnije, tokom vremena i domaća radna snaga postepeno je osposobljavana za kvalifikovane i stručne radnike, mada su strani radnici i dalje imali znatnog uticaja na naše radnike, na koje su prendsili već stečena iskustva iz svojih dotadašnjih razvijenih sredina.
                Zahvaljujući izgradnji željezničke pruge i otvaranju šumskih i drugih radilišta, kao i činjenici da je sa novom vlašću došlo brojno činovništvo i vojska , te trgovci, zanatlije i kvalifikovani radnici, naglo se proširilo unutrašnje tržište, a ono je zajedno sa spoljnim tržištem dalo podstreka razvitku prometnog kapitala i prerađivačke radinosti. Pod uticajem tih faktora, bez obzira na postojanje feudalnih odnosa, počeo se naglo mijenjati ustaljeni način života, prvo u samom Olovu, a zatim i po okolnim selima, naročito onim koja su ležala pored pruge, ili u blizini šumskih radilišta. Podstaknuto porastom novčanih potreba, seljaštvo je sve više usmjeravalo svoju proizvodnju prema tržištu, jer mu je to davalo mogućnost da bolje proda svoje proizvode. A pošto na stoku nije plaćao feudalnu rentu, seljak je nastojao da unaprijedi stočarstvo, čak i na račun zemljoradnje. Kmet koji je morao služiti gospodara izigravao je njegove interese tako što je sve veće površine svoga zemljišta pretvarao u ugar (to je zakonom bilo dozvoljeno) pa je na njemu pasao stoku od koje nije davao hak i tako dolazio do prihoda u kome spahija nije imao udjela.
              Osim prodaje svojih proizvoda (stoke, šljiva, pekmeza, mliječnih proizvoda, jaja), seljaku se pružala i mogućnost zarade kao kiridžije, a i kao radnika na javnim i privatnim radovima i gradnjama, na novim Šumskim radilištima, u pilanama itd. Uz sve to došlo je i do oživljavanja zanata (mesarskog, pekarskog, kovaćkog, stolarskog, krojaćkog), kao i do otvaranja trgovina, kafana i gostionica. Sve je to uticalo i na formiranjedostajake domaće trgovačke klase, ito prije svega iz redova srpskog stanovništva. Na drugoj strani došlo je do daljeg ekonomskog propadanja sitnih feudalaca Muslimana i esnafskih zanatlija, koji nisu uspjeli da se tako brzo prilagode ovako krupnim promjenama i uključe u sistem kapitalističke proizvodnje.
                Sve je to počelo da razara stare odnose i dotadašnja poimanja o načinu života. I mada je »Švabo« stranac koga poštuju ali i izbjegavaju, od njega domaći svijet polako uči i prima. Ponekad je to korisna novina, a ponekad neka sitnica po kojoj skorojević želi da se izdvoji iz svoje sredine.
               Inače, mnogo prije nego je dolinom Krivaje i Stupčanice prošao prvi voz, šumarski stručnjaci Austro-Ugarske Monarhije, otpočeli su sa radom na prikupljanju podataka o stanju šume u olovskoj opštini i mogućnostima eksploatacije. Ovo je učinjeno radi toga, jer je drvna industrija bila jedna od najrentabilnijih i za kapitaliste najprivlačnija grana privrede, zbog čega joj je okupator od samog početka poklanjao posebnu pažnju. Tako su već početkom 1879. godine u Bosnu poslana tri šumarska stručnjaka (Herman Gutenberg, Max Schweiger i Franc Kaltner) sa zadatkom da istraže i utvrde stanje šuma u Bosni. Juna mjeseca 1881. godine šumarski inžinjer Bindersferd podnio je okružnim vlastima u Tuzli svoj izvjeŠtaj o ovom problemu, ali je ujedno upozorio da seljaci sječom šume i prodajom koja nije bila oporezivana nanose državi veliku štetu.
                Nakon ovog upozorenja austrougarski okupator je pri okružnoj oblasti u Tuzli i sreskom sjedištu u Kladnju formirao šumske urede, odnosno uprave, koje su obavljale poslove oko uzgoja, zaštite od bespravnih sječa, krčenja i unovčavanja šuma. Za vršenje navedenih poslova upravitelj je imao nadlugare i čuvare. Sefovi šumskih uprava najčešće su bili sa višom spremom, a rjeđe nadlugari I klase.
              Odmah nakon izgradnje željezničke pruge formirana je i u Olovu samostalna Šumska uprava, dok se pri kraju austrougarske uprave spominju i šumske uprave u Han-Pijesku, Srednjem, Varešu, Vozućoj i Zavidovićima. Inače, i za vrijeme austrougarske okupacije primjenjivan je Sevalski zakon, ali samo kad je to odgovaralo interesima Austro-Ugarske i stranom kapitalu, dok se o pravima domaćeg stanovništva nije vodilo računa. Posljedica toga bio je stalan porast šumskih krađa, tako da je, npr., 1910. godine izrečeno 27.155 kazni, ali je naplaćeno samo 4,2% dok je 1912. godine izrečeno čak 47.145 kazni, ali je naplaćeno samo 3,4%.
             I dok se na jednoj strani svim silama trudio da sprijeći bespravnu sječu šume, okupator je na drugoj strani taka neracionalno eksploatisao šumska bogatstva, da je to dovelo do pravog pustošenja čitavih predjela. Tako je eksploatacija drveta bila i ostala simbol ekonomskog ropstva i kolonijalnog sistema, jer se šuma gotovo u cjelini (izuzev nekoliko erarnih gazdinstava) nalazila u rukama stranog kapitala. Zbog toga u olovskom kraju, jednom od najbogatijih Šumskih regiona, u vrijeme austrougarske vladavine nije izgrađena ni jedna pilana, iako se firma »Eissler i Ortlieb« mogla, po modernim tehničkim uređajima, mjeriti sa najvećim preduzećima te vrste u Evropi. Naime, visokim carinama okupator je, praktično, onemogućavao podizanje preradivačkih kapaciteta, tako da je područje olovske opštine bilo i ostalo proizvođač sirovine za industriju višeg stepena, koja se nalazila u Austro-Ugarskoj Monarhiji. Osim toga, austrougarski okupator nastojao je svim sredstvima carinske i tarifne politike da uguši razvitak svake one industrije koja bi mogla da konkuriše industriji u Monarhiji, a drvo iz olovskog kraja i građa iz Zavidovića izvožena je u Italiju (40%), Egipat (14,5%), Monarhiju (20,2%), itd.  Tako je 1901. i 1902. godine izvezeno 245.054 kubika metara mekog drveta, a već 1904. godine 557.152 kubna metra.
              Iako se stanovništvo olovske opštine i nakon prolaska željezničke pruge i početka eksploatacije šuma i dalje pretežno bavilo stočarstvom i zemljoradnjom, ipak su promjene do kojih je došlo bile propraćene izvjesnom pregrupacijom u strukturi draštva. Naime, otvaranje šumskih radilišta, kao i uspostavljanje redovnog saobraćaja na tek izgrađenoj željezničkoj pruzi, imalo je za posljedicu pojavu nove, do tada u ovom kraju nepoznate, klase - radničke klase. Mada ne postoje potpuni podaci o praćenju ovog procesa, ipak se može reći da su na rad na željeznicu ili šumska radilišta, odlazili pretežno siromašni i srednji alojevi, koji su zakonom robne proizvodnje i razmjene lišavani sredstava za proizvodnju, a time i svih ranije društveno-ekonomskih pozicija.
                 Tako su se na tržištu radne snage, pored radnika koji su dovođeni iz inostranstva, našli poluproleterizovani stanovnici sela koji se nisu mogli prehraniti prinosom sa svog malog posjeda, i koji su dopunska sredstva za život, po pravilu, obezbjeđivali povremenom ili stalnom prodajom svoje radne snage. Doduše, nije to bio onaj moderni i »čisti« proletarijat jer su to u većini slućajeva (izuzev željezničara i nešto radnika na pilanama) bili najamni radnici, na granici između poluproletarijata i proletarijata.
               Prema službenim podacima broj zaposlenih u flrmi »Eissler i Ortlieb« iznosio je: 1902. godine 1.400 radnika, 1912. godine 3.500 do 4.000 radnika, a 1918. godine 3.500 do 4.000 radnika.31) Iz nekih drugih podataka vidi se da je u avgustu 1912. godine u istoj firmi bilo zaposleno oko 4.000 radnika sa radnim vremenom od 11 i po sati i nadnicom od 1,20 do 3,20 kruna za domaće i 2,60 do 5 kuna za strane i kvalifikovane radnike. Te iste godine firma je upošljavala i djecu, ali sa umanjenom dnevnom zaradom od 80 helera do 1 krune.
                Pa i pored toga što je samo manji broj stanovnika bio zaposlen, ipak se može reći da su radnici na željeznici i šumskim radilištima bili snažan faktor u politićkom i društvenom životu ovog kraja. »Položaj radničke klase« - pisao je Engels 1854. godine, »stvarna je osnova i polazna tačka svih društvenih pokreta današnjice, jer je ona najveća, najvidljivija krajnost postojeće socijalne bijede«.
                Položaj zaposlenih u olovskoj opštini u uslovima nepostojanja organizovanih snaga koje bi se borile za pravo radnih ljudi, bio je veoma težak, tako da se nije znalo kome je bilo teže: radniku, kmetu ili seljaku. Inaće, se takva bijeda i eksploatacija radnika i seljaka mogla susresti samo u kolonijalnoj zemlji. Nemogući uslovi, koji su se ogledali u niskim nadnicama, u radnom vremenu od 12 do 14 sati dnevno pa i više, bez obezbjeđenja za slučaj bolesti i iznemoglosti, bili su glavne karakteristike bezočne eksploatacije jeftine radne snage od strane stranih i domaćih kapitalista. Težeći za što većim profitom austrijski je finansijski kapital u svojoj kolonijalnoj politici zaveo preko firme »Eissler i Ortlieb« najoštrije oblike eksploatacije, a cijena radne snage bila je daleko ispod zapadnoevropskog prosjeka. Uzroci tome ležali su u opštoj zaostalosti, niskom životnom standardu, nepostojanju radničkih organizacija i velikoj ponudi radne snage koju nije mogla apsorbovati postojeća industrija u zemlji.
                Pošto nisu postojali nikakvi zakoni za zaštitu radnika   oni su bili prepušteni na milost i nemilost svojim poslodavcima, koji su sa radnicima, u većini slučajeva, postupali gore nego sa životinjama. Svaki pokušaj organizovanja radnika bio je unaprijed osuđen na propast, a i skupo bi ga platio svaki onaj koji bi se na tako nešto odlučio. Iako je na radu provodio po 12 i više sati, radnik je za to dobijao platu od svega 1,20 kruna dnevno, dok su djeca (i njih je bilo dosta zaposleno) dobijali i manje.35)
              Međutim, to nije bilo sve. Ni ostali uslovi rada i života nisu bili ništa bolji. Radnici su stanovali u veoma lošim barakama u kojima im je kao krevet služila obična gola daska. Ni pokrivača često nisu imali, a slaba ishrana, nezdravi stanovi i nepostojanje zaštitnih sredstava na radu dovodili su do masovnih oboljenja i unesrećivanja radnika.
            O eksploataciji domaće radne snage govori se još za vrijeme izgradnje željezničke pruge, na kojoj je inž. Moritz Ballet, kao preduzimač zakidao plate od radnika koji su radili na zemljanim radovima između 100 i 118 kilometara. To je činio na taj način što je skupa sa akorderom Katićem dijelio zakinuti dio radničkih plata.  »Izgleda«, pisao je pukovnik Ecker baronu Kučeri u Zemaljskoj vladi juna 1902. godine, - »da tamo (na izgradnji željezničke pruge - pr. autora) vladaju očajne prilike i da ljudi ne dobijaju za urađeni posao odgovarajuću platu kako mi je saopštio kotarski predstojnik Zimonjić«.37)
            Pa ipak »najgore je bilo radnicima kod firme Eissler i Ortlieb, kojoj je prepušteno sječenje šuma. Ako je radnik duže bolestan biva otpušten, dogodi 11 mu se nesreća, to u zadnje vrijeme izašilje se komisija, ali samo zato da konstatuje kako je radnik sam nesreći kriv, da preduzetnik ne bi ništa platio. Radnik ne dobije potporu, on ne dobije ništa. Kao što se vidi, radnik je potpuno nezaštićen, te ne uživa ni ona najprimitivnija prava koja je u Austriji postiffao«.
             Kapitalisti na šumskim radilištima obilato su koristili i druga sredstva za izrabljivanje radnika. Pošto su živjeli daleko od naselja radnici su bili prisiljeni da kupuju predmete za svoje potrebe u prodavnicama na samom radilištu, u kojima su cijene bile znatno veće od normalnih. Tako je npr. kilogram masti koštao 2,40 kruna, kilogram hljeba 90 helera, dok se mast inače prodavala po 2 krune, a hljeb 44  helera  po kilogramu.  Osim toga bilo je slučajeva da su radnici morali u tim prodavaonicama kupovati i neku skupu robu koja im uopšte nije bila potrebna. Snabdijevajući se kod kapitalista kod kojih je radio, radnik je postao i lično zavisan od poslodavca. Time je njegov položaj bio gori od položaja radnika koji se sam snabdijevao i izbjegavao na taj način eksploataciju i kao proizvođač i kao potrošač. Isto tako često se primjenjivao tzv. truksistem, koji se zasnivao na isplati najamnine u robi, kojoj je cijena bila znatno veća, a kvalitet slabiji od postojećeg.
               Globljenje radnika takođe je bio jedan od načina na koji su se dnevnice radnika smanjivale, a zarada poslodavaca povećavala. Tako se od zarade odbijalo ako je radnik zakasnio na posao, ako je na posao došao pijan, ako radnici nisu sprečavali da siromašni seljaci odnose otpatke sa radilišta, ako se priča za vrijeme rada itd. Treba takođe imati u vidu i činjenicu da je policija redovno i brzo intervenisala protiv svakog pokušaja radnika da borbom poprave svoj težak položaj.
               Kako je u odnosu na radnike postupala firma »Eissler i Ortlieb« vidi se iz sačuvanih dokumenata. Tako je 26. januara 1906. godine morala da interveniše čak i Zemaljska vlada, koja je na osnovu dobivenih pritužbi upozorila flrmu »Eissler i Ortlieb« zbog nepravilnosti prilikom isplate zarade radnicima. Vlada je tom prilikom zahtijevala da se firma pridržava utvrđenih propisa, jer će u sup-rotnom biti primorana da protiv firme primijeni disciplinske kazne u novčanom iznosu od 1.000 kruna i da službenim putem odredi dane i mjesto gdje će se isplata vršiti.
                I kasnije su u bosanskohercegovačkom saboru iznoŠeni primjeri teškog izrabljivanja radnika na šumskom radilištu od strane firme »Eissler i Ortlieb«. Tako je npr. jednom prilikom poslanik M. Popović iznio podatak da radnici moraju u prodavaonicama te firme kupovati i rakiju po visokim cijenama, i to kao uslov da mogu dobiti so, brašno i druge prehrambene artikle.
             Najteži problem radnika na željeznici koji su i sami bili izloženi kapitalističkoj eksploataciji, a gdje je bilo zaposleno najviše stranaca,  i gdje je pored niskih nadnica, raalih plata i loših radnih uslova, bilo neriješeno pitanje osiguranja za slučaj bolesti, nesreće na poslu, te obezbjeđenje za stare i iznemogle. Tek 1908. godine učinjeni su prvi pokušaji da se iznađe rješenje tog problema. Tada je bio donesen tzv. »Radni red« kojim se, pored regulisanja odnosa između poslodavaca i radnika, pokušalo dopunama u vidu specijalnih službenih propisa regulisati i pravo radnika na osiguranje. Tako je specijalnim propisima br. 32 iz 1909. godine pored predviđenih naknada za slučaj bolesti i nesreće predviđen i potporni fond za davanje pomoći i zajmova za Školovanje djece.
                 Specijalnim propisom br. 33 svi željeznički radnici i službenici bili su obavezni da se osiguraju kod Prvog austrijskog opšteg osiguravajućeg društva u Beču. Osiguranje se odnosilo za slučaj nezgode, invaliditeta i smrti. Specijalnim službenim propisima br. 36 (Pravila za opskrbu u starosti pomoćnih službenika na željeznici) bilo je predviđeno osiguranje, za slučaj starosti i iznemoglosti. Svi ovi propisi medutim, u Čitavom svom trajanju, zbog svoje nedorečenosti i davanja malih prava za veliki rad bili su predmet stalne borbe za njihovo poboljšanje.
              Položaj stranih radnika bio je nešto bolji od položaja domaćih radnika. Uloga stranih radnika, dovedenih u Olovo zbog nedostataka kvalifikovane domaće radne snage, bila je dugo vremena znaćajna i ogledala se u nekim pozitivnim, ali i u nekim negativnim rezultatima. Oni su sa sobom donosili iskustvo i vještinu organizovanja, dok domaći radnici, zbog kulturne zaostalosti, neiskustva i niskog obrazovanja, nisu reagovali na postupke vlastodržaca, niti su, zbog vjerske netrpeljivosti i nacionalne mržnje koju je pothranjivala i šovinistički nastrojena domaća buržoazija, ali i okupatori tako lako prihvatili nove ideje koje su im ovi pokušali nametnuti. Zbog toga, izuzev na željeznici gdje su strani radnici znatno uticali na formiranje klasne svijesti domaćih radnika, za čitavo vrijeme austrougarske okupacije nije ni došlo do formiranja jačih sindikalnih i partijskih organizacija među šumarskim radnicima.
                  Na ovakvo stanje uticala je i činjenica da su i sami strani radnici, iz koje se regrutovala tzv. radnička aristokratija, koja je imala zadatak da razbija radničke organizacije i da tupi oštricu radničkog pokreta uperenog protiv klasnog neprijatelja, bili pod jakim uticajem austrijske socijaldemokratije a posljedice tog uticaja poznate su u istoriji bosanskohercegovačkog radničkog pokreta.
               Inače, klasni sindikalni i socijaldemokratski pokret počeo se u olovskoj opštini razvijati prilično kasno. Osim toga, od samog početka je bio opterećen nekim slabostima, koje su se provlačile kroz čitav period austrougarske okupacije. Naime, iako je veliki broj stanovnika olovskog kraja radio na šumskim radilištima i na željeznici, broj onih koji su bili organizovani bio je neznatan, a uz to je radnički pokret od samog početka bio opterećen nekim specifičnostima koje su bile uslovljene ekonomsko-političkim prilikama u kojima se razvijao. Pored toga što je vlast svim silama nastojala da spriječi organizovanje ovih radnika stoji činjenica da je radna snaga bila regrutovana najvećim dijelom iz sredine seljaka koji nisu bili navikli na kolektivni život, odnosno bila je to najvećim dijelom sezonska radna snaga koja je bila odbojna prema sindikalnoj organizaciji. Međutim, stoji i podatak da tadašnje radničko rukovodstvo nije našlo načina da radom obuhvati ovu masu ljudi. Držeći se ortodoksnog kriterija za prijem u organizaciju i krutih formi djelatnosti, oni su sindikate izolovali od većine šumskih i pilanskih radnika, tako da su ovi ostali, na štetu opšte stvari i samih njih, neka vrsta »autsajdera« u redovima našeg radništva.
                Iako je, naime, Savez drvodjeljskih radnika osnovan već u septembru mjesecu 1905. godine  uslovi za njegov rad bili su izvanredno teški, pa je i procenat organizovanih radnika ove struke bio srazmjerno mali. Van sindikata stajao je gro šumarskih i pilanskih radnika, a vlast je razbijala i one rijetke organizacije koje su uz velike napore bile formirane. Pa i pored toga broj tarifno-štrajkačkih akcija od 1905. godine pa do izbijanja prvog svjetskog rata nije bio mali, ali je zato broj učesnika, pa prema tome i efekat tih akcija, bio vrlo mali.
              U takvoj situaciji do prvog većeg štrajka šumarskih i pilanskih radnika firme »Eissler i Ortlieb« došlo je 15. maja 1906. godine. Bio je to u stvari dio generalnog štrajka koji je tih majskih dana 1906. godine organizovano izbio u cijeloj Bosni i Hercegovini, a revolt radničkih masa bio je samo izraz nesnosnog ekonomskog i političkog stanja pod kojim je radništvo radilo. Toga dana radnici su, naime, podnijeli zahtjev za poboljšanje svog položaja. Pošto firma nije »uvažila zahtjev radnika, oni su, kao i radnici preduzeća »Gregorsen« stupili u štrajk. Tom prilikom, među radnicima je dijeljen letak koji je štampan u Osijeku, a kojim su radnici pozivani da budu složni i solidarni, jer se radi o njihovoj budućnosti, i »o vašem gorkom hljebu«.
                 Nakon izbijanja štrajka poslodavcima, oružanim vojnim i žandarmerijskim patrolama posebno je bilo stalo do toga da spriječe širenje štrajka na šumska radilišta i u Duboštici, gdje je bilo skladište dinamita. Zbog toga su u Duboštici 17. maja 1906. godine boravili žandarmerijski kapetan Franc Jodan, okružni predstojnik, kjo i sam direktor firme »Eissler i Ortlieb« Goldencvajg, koji je tom prilikom uvjeravao predstavnike vlasti da bi se radnici, s obzirom da rade na akord mogli teško priključiti štrajku u Zavidovićima. Pa i pored toga firma je u to vrijeme bila obustavila željeznički saobraćaj između Zavidovića i Duboštice jer se plašila da talas štrajkova ne zahvati i ovo mjesto.
           Ocjenjujući situaciju na radilištima firme »Eissler i Ortlieb« za vrijeme generalnog štrajka, okružni predstojnik Rukavina u svom izvještaju Zemaljskoj vladi u Sarajevu kaže da »ako se uzme u obzir masa radnika koja štrajkuje, onda Zavidovići u tom pogledu stoje na prvom mjestu, jer dok je u Zenici npr. stupilo u štrajk najviše 400-500 radnika, njihov broj u Zavidovićima iznosio je preko 3.000, a za cijelo vrijeme pokreta prijetila je opasnost da se štrajku ne pridruži isti toliki broj šumskih radnika naoružanih sjekirama i capinima, a postojali su znaci za to«.
               Što do toga nije došlo, Rukavina objašnjava time da je spriječeno krstarenje štrajkača po šumskim radilištima, kao i brzim i energičnim pritiskom na štrajkače. Radilo se, naime, o vojnoj intervenciji, a »u tu svrhu je bio 16. maja 1906. godine upućen jedan krstareći odred pod komandom natporučnika Adolfa Fasingera iz 68. pješadijskog puka u Carevu Ćupriju i Vozuću. Osim toga, po šumskim radilištima kretali su se žandarmi, sa zadatkom da čuvaju tamošnje državne objekte i da intenzivnim odašiljanjem patrola u okolna šumska područja, prekinu novo nagovaranje šumarskih radnika, te da pronalaze podstrekače koji su se okolo vrzmali.
               Najveću akciju ove vrste bio je preduzeo odred žandarmerijskog kapetana Prelogovića na potezu Careva Ćuprija - Olovo - Han-Pijesak, a cilj im je bio »da stupi u vezu sa šumskim radnicima u ovom šumskom reviru i da spriječi podstrekavanje istih od strane odaslanih štrajkača, a istovremeno da traga za agitatorima koji krstare po ovom području.
                Iz ovih i drugih dokumenata proizlazi da su organizatori štrajka u Zavidovićima pokušali da u štrajk uvuku i radnike sa šumskih radilišta, ali da u tome zbog brze intervencije žandarmerije i vojske, odnosno zbog nepostojanja organizovanih snaga među šumskim radnicima - nisu uspjeli. Osim toga, štrajkači su ostali izolovani u svojoj akciji jer nisu imali podršku seljaka, koji su ostali pasivni prema svemu onome što se oko njih dešavalo. Inače, štrajkači su u svojim zahtjevima tražili dvanaestočasovni radni dan, sa tri prekida od ukupno dva sata za jelo, povećanje nadnica za 20%, ukidanje globljenja radnika, da se kada je ružno vrijeme radi samo 10 ili 11 sati, da se dozvoli formiranje radničkih organizacija, odnosno da se sa radilišta udalje neki ljudi (Rozenrauch, Zajc, Piesk, Bruno), koji su maltretirali radnike prijeteći im pištoljima itd.
                     Pa i pored toga što su prema štrajkačima preduzete represivne mjere, štrajk je slomljen tek 21. maja 1906. godine, a zahtjevi radnika samo su djelimično uvaženi. Međutim, iako su postignuti samo neznatni rezultati, štrajk 1906. godine u istoriji radničke klase i radničkog pokreta u dolini Krivaje, predstavlja prelomni momenat koji je ubrzao dalji tok razvitka društvenih i političkih odnosa, a istovremeno dokazao mogućnost uspješne borbe protiv okupatorskih vlasti, nacionalnog ugnjetavanja i socijalnog izrabljivanja.
                18. maja 1907. godine na šumskom radilištu firme »Eissler i Ortlieb« ponovo je došlo do radničkih nemira i do štrajka, ali je spor već idućeg dana izgladen i radnici su nastavili sa radom. Samo mjesec dana kasnije (10. juna 1907. godine) oko 200 šumarskih radnika ove firme ponovo je obustavilo rad, zahtijevajući povećanje nadnica, regulisanje radnog vremena, odmor u toku rada i pristojan odnos prema radnicima. U toku štrajka intervenisala je i žandarmerija, ali je firma ipak bila prisiljena da udovolji zahtjevima štrajkača, tako da je neposredno poslije toga došlo do nastavljanja rada.
              26. aprila 1908. godine radnici su zahtijevali od firme »Eissler i Ortlieb« da se 1. maja ne radi i da se taj dan slavi kao praznik, ali poslodavci nisu udovoljili ovom zahtjevu.
            I kasnije je u Olovu dolazilo do manjih tarifnih pokreta radnika. Jedan od takvih bio je i štrajk željezničara 22. i 23. septembra 1910. godine. Tada je čitav saobraćaj bio ukočen. Tom prilikom željezničari su tražili bolje uslove rada, skraćenje roka za sticanje penzije itd. Pošto su vlasti odugovlačile sa odgovorom na zahtjeve štrajkača, tek 1. oktobra 1910. godine prestala je tzv. »pasivna rezistencija« kad je Ministarstvo dalo obećanje da će osnovni zahtjevi željezničara biti uvaženi.
              U težnji da onemoguće jačanje i širenje Saveza drvodjeljskih radnika poslodavci i vlast su se služili svim raspoloživim sredstvima. Redovno su otpuštali svjesnije radnike, a agitatorima je bio zabranjen pristup u pilane i na radilišta. Za primjenu vanredno oštrih mjera protiv štrajkača redovno je korištena i žandarmerija, a često su primjenjivani i tzv. »lokauti«, kada su radnici po tajnom sporazumu poslodavca masovno otpuštani sa posla. Tako je poslije štrajka 1906. godine iz fircne »Eissler i Ortlieb« protjerano 40 porodica čiji su članovi učestvovali u štrajku, dok je 25. maja 1908. godine uhapšeno a zatim protjerano svih 20 članova sindikalnog rukovodstva iste ove firme. Zbog svega toga, kasnije je tarifnih pokreta i štrajkova u olovskom kraju bilo sve manje, tako da o njima gotovo i nema sačuvanih podataka.
               Radnici zaposleni na željeznici počeli su da se organizuju kroz svoje društvo »Samopomoć«, iz čije su se blagajne od skučenih sredstava, štednje međusobno pomagali. Inače, Savez bosanskohercegovačkih željezničara nastao iz društva »Flugrad« (Krilati točak), koji je od osnivanja 1898. do 1907. godine bio i kulturno-zabavno društvo, koje je radilo na prosvjećivanju ali i na uzdizanju klasne svijesti svoga članstva. Ovo društvo prerasta u Savez željezničara oktobra 1908. godine.
                 Ni nakon osnivanja Socijaldemokratske stranke Bosne i Hercegovine (1909. godine) nema podataka o tome da li je u Olovu bilo članova te partije. Naime, iz izvještaja o broju članova koji je 1911. godine podnesen III kongresu vidi se da je u Glavni radnički savez bilo učlanjeno 1.171 željezničar, te 515 drvodjeljskih radnika, ali se Olovo ovoga puta ne spominje kao mjesto u kome su postojale organizacije SDS i sindikata. Ni na IV kongresu SDS Bosne i Hercegovine, Olovo se ne spominje kao mjesto u kome postoje organizacije partije i sindikata.
                  

ISTORIJA OLOVA | Sledeći | Prethodni | Komentari (0) | Trekbekovi (0)

Komentari

Dodaj komentar





Komentar će biti proveren pre nego što se objavi.

Zapamti me

 
Accessible and Valid XHTML 1.0 Strict and CSS
Powered by blog.rs - Design by BalearWeb